Kulturno-istorijski spomenici
Na području današnje Banjaluke može se pratiti kontinuirani razvoj ljudskih zajednica od praistorije do danas. Ovo područje je od najstarijih vremena bilo povoljno za naseljavanje i život prije svega zbog prirodnog bogatstva, a kasnije geografskog, saobraćajnog i strateškog položaja.
Banja Luka se prvi put spominje 1494. godine u povelji ugarskog kralja Vladislava II Jagelovića, izdatoj u Budimu na latinskom jeziku, iako je grad postojao i ranije.
Praistorijski arheološki lokaliteti kao i predmeti koji su na njima pronađeni pružaju dokaze o postojanju ljudskih zajednica na ovim prostorima još od epohe musteriena iz 50.000 – 35.000 godine prije nove ere.
U antičkom periodu šire područje Banjaluke i zapadne Bosne bilo je naseljeno ilirskim plemenima Mezeja i Oserijata koji su iza sebe ostavili mnogobrojna gradinska naselja.
Porazivši ilirska plemena u Batonovom ratu (6-9 godine nove ere) na ovo područje dolaze Rimljani i uvrštavaju ga u svoju pokrajinu Ilirik. Dio strukture vojne i upravne vlasti Rimske imperije bila je izgradnja puteva kraj kojih su se formirali stacionarni vojni logori (castra) i civilna naselja (municipium) .Nakon propasti Rimskog carstva ovo područje naseljavaju Sloveni koji iza sebe ostavljaju ranoslovenske gradine.
Srednjovjekovni život u Banjoj Luci i njenoj okolini je bujao o čemu svjedoče mnogi pisani dokumenti kao i veliki broj utvrđenih gradova iz perioda od XII do XV vijeka. Padom srednjovjekovne bosanske države i dolaskom Turaka u ove krajeve 1528. godine Banja Luka dobija na značaju kao strateško uporište Ugarske i Turske dominacije.
Poseban značaj Banjaluka dobija za vrijeme vladavine Ferhad-paše Sokolovića (1574-1588.) kada postaje i središte turske administrativne jedinice (Bosanskog pašaluka).
Nakon 350 godina turske uprave uslijedila je Austrougarska okupacija (1878.) koja je trajala punih 40 godina.
Nakon Prvog svjetskog rata ovo područje postaje dijelom kraljevine SHS, a od 1929. centrom Vrbaske banovine Kraljevine Jugoslavije kada doživljava svoj najveći uspon. Prvi ban Vrbaske banovine Svetislav Tisa Milosavljević (1929-1934) za vrijeme svog mandata gradi veliki broj objekata među kojima treba istaći zgradu Banske uprave i Banskog dvora, Narodno pozotište, hotel Palace, Sokolski dom, Gradski park, Etnografski muzej, škole, bolnice i drugo.
Nakon Drugog svjetskog rata Banjaluka ponovo doživljava procvat koji je bio zaustavljen za vrijeme velikog zemljotresa 1969. i rata 1992-1995.
Danas je Banjaluka, kao drugi grad po večličini u Bosni i Hercegovini, privredni, univerzitetski, administrativni i politički centar Republike Srpske (entiteta u BiH).
